Một trong nhiều điều thú vị về thần thoại Ai Cập cổ đại là nó không chỉ được hình thành từ một chu kỳ thần thoại. Thay vào đó, nó là sự kết hợp của nhiều chu kỳ khác nhau và các đền thờ thần thánh, mỗi chu kỳ được viết ra trong các vương quốc và giai đoạn lịch sử khác nhau của Ai Cập. Đó là lý do tại sao thần thoại Ai Cập có một số vị thần “chính”, một vài vị thần khác nhau của Địa ngục, nhiều nữ thần mẹ, v.v. Và đó cũng là lý do tại sao có nhiều hơn một huyền thoại về sự sáng tạo của người Ai Cập cổ đại, hay còn gọi là nguồn gốc vũ trụ.
Bạn đang xem: Những vị thần trong tôn giáo ai cập cổ đại
Điều này thoạt nhìn có thể khiến thần thoại Ai Cập có vẻ phức tạp, nhưng đó cũng là một phần lớn sức hấp dẫn của nó. Và điều khiến nó trở nên hấp dẫn hơn nữa là người Ai Cập cổ đại dường như đã dễ dàng kết hợp các chu kỳ thần thoại khác nhau của họ lại với nhau. Ngay cả khi một vị thần hoặc đền thờ tối cao mới nổi lên so với vị thần cũ, cả hai thường hợp nhất và tồn tại cùng nhau.
Điều tương tự cũng xảy ra với thần thoại sáng tạo của người Ai Cập. Mặc dù có một số huyền thoại như vậy, và chúng đã tranh giành sự tôn thờ của người Ai Cập, nhưng chúng cũng khen ngợi lẫn nhau. Mỗi thần thoại sáng tạo của Ai Cập mô tả các khía cạnh khác nhau trong hiểu biết của người dân về sáng tạo, những thiên hướng triết học của họ và lăng kính mà họ nhìn thế giới xung quanh.
Vậy chính xác những thần thoại sáng tạo của Ai Cập đó là gì?
Tổng cộng, bốn trong số chúng đã tồn tại cho đến ngày nay. Hoặc ít nhất, bốnnhững huyền thoại như vậy đủ nổi bật và phổ biến để được nhắc đến. Mỗi trong số này phát sinh ở các thời đại khác nhau trong lịch sử lâu đời của Ai Cập và ở các địa điểm khác nhau trên khắp đất nước – ở Hermopolis, Heliopolis, Memphis và Thebes. Với sự trỗi dậy của mỗi nguồn gốc vũ trụ mới, cái trước hoặc được đưa vào thần thoại mới hoặc nó bị gạt sang một bên, để lại cho nó một sự liên quan bên lề nhưng không bao giờ là không tồn tại. Chúng ta hãy xem xét từng cái một.
Hermopolis
Thần thoại về sự sáng tạo quan trọng đầu tiên của người Ai Cập được hình thành tại thành phố Hermopolis, gần biên giới ban đầu giữa hai vương quốc chính của Ai Cập vào thời điểm đó - Hạ và Thượng Ai Cập. Nguồn gốc vũ trụ hay sự hiểu biết về vũ trụ này tập trung vào một đền thờ gồm tám vị thần được gọi là Ogdoad, với mỗi vị thần được coi là một khía cạnh của vùng nước nguyên thủy mà từ đó thế giới hình thành. Tám vị thần được chia thành bốn cặp nam thần và nữ thần, mỗi cặp đại diện cho một phẩm chất đặc biệt của vùng nước nguyên thủy này. Các vị thần nữ thường được miêu tả là rắn và các vị thần nam là ếch.
Theo thần thoại sáng tạo Hermopolis, nữ thần Naunet và thần Nu là hiện thân của vùng nước nguyên thủy trơ. Cặp đôi thần thánh nam/nữ thứ hai là Kek và Kauket đại diện cho bóng tối trong vùng nước nguyên thủy này. Sau đó là Huh và Hauhet, các vị thần của nguồn nước nguyên thủy.phạm vi vô hạn. Cuối cùng, có bộ đôi nổi tiếng nhất của Ogdoad – Amun và Amaunet, những vị thần của bản chất ẩn giấu và không thể biết được của thế giới.
Sau khi tất cả tám vị thần Ogdoad nổi lên từ vùng biển nguyên sinh và tạo ra những biến động lớn, gò đất của thế giới đã xuất hiện từ những nỗ lực của họ. Sau đó, mặt trời vươn lên trên thế giới và sự sống tiếp nối ngay sau đó. Trong khi tất cả tám vị thần Ogdoad tiếp tục được tôn thờ bình đẳng trong nhiều thiên niên kỷ, thì chính vị thần Amun đã trở thành vị thần tối cao của Ai Cập nhiều thế kỷ sau đó.
Tuy nhiên, không phải Amun hay bất kỳ vị thần Ogdoad nào khác trở thành vị thần tối cao của Ai Cập, mà là hai nữ thần Wadjet và Nekhbet – rắn hổ mang và đang nuôi nấng kền kền – là những vị thần mẫu hệ của các vương quốc Hạ và Thượng Ai Cập.
Heliopolis
Geb và Nut đã sinh ra Isis, Osiris, Set và Nephthys. PD.
Sau thời kỳ hai vương quốc, Ai Cập cuối cùng đã được thống nhất vào khoảng năm 3.100 TCN. Đồng thời, một huyền thoại sáng tạo mới đã nảy sinh từ Heliopolis – Thành phố của Mặt trời ở Hạ Ai Cập. Theo truyền thuyết về sự sáng tạo mới đó, thực ra thần Atum đã tạo ra thế giới. Atum là thần mặt trời và thường được liên kết với thần mặt trời Ra sau này.
Tò mò hơn, Atum là một vị thần tự sinh và cũng là nguồn nguyên thủy của mọi lực lượng và nguyên tố của thế giới.Theo thần thoại Heliopolis, Atum lần đầu tiên sinh ra thần không khí Shu và nữ thần ẩm ướt Tefnut . Anh ấy đã làm như vậy thông qua một hành động, chúng ta có thể nói, chủ nghĩa khiêu dâm tự động.
Sau khi được sinh ra, Shu và Tefnut đại diện cho sự xuất hiện của không gian trống giữa vùng nước nguyên thủy. Sau đó, hai anh em kết đôi và sinh ra hai người con – thần đất Geb và nữ thần bầu trời Nut . Với sự ra đời của hai vị thần này, thế giới về cơ bản đã được tạo ra. Sau đó, Geb và Nut tạo ra một thế hệ các vị thần khác – thần Osiris, nữ thần làm mẹ và phép thuật Isis , thần hỗn loạn Set, và em gái sinh đôi của Isis và nữ thần hỗn loạn Nephthys .
Chín vị thần này – từ Atum cho đến bốn chắt của ông – đã hình thành nên đền thờ chính thứ hai của Ai Cập, được gọi là 'Ennead'. Atum vẫn là vị thần sáng tạo duy nhất với tám người còn lại chỉ là phần mở rộng bản chất của anh ta.
Thần thoại sáng tạo này, hay còn gọi là nguồn gốc vũ trụ mới của Ai Cập, bao gồm hai vị thần tối cao của Ai Cập – Ra và Osiris. Cả hai không cai trị song song với nhau mà lần lượt lên nắm quyền.
Đầu tiên, Atum hay Ra được tuyên bố là vị thần tối cao sau khi thống nhất Hạ và Thượng Ai Cập. Hai nữ thần mẫu hệ trước đó, Wadjet và Nekhbet tiếp tục được tôn thờ, với việc Wadjet thậm chí còn trở thành một phần của Con mắt của Ra và một khía cạnh của thần thánh Rasức mạnh.
Ra vẫn nắm quyền trong nhiều thế kỷ trước khi giáo phái của ông bắt đầu suy tàn và Osiris được “thăng cấp” là vị thần tối cao mới của Ai Cập. Tuy nhiên, cuối cùng anh ta cũng bị thay thế sau sự xuất hiện của một thần thoại sáng tạo khác.
Memphis
Trước khi chúng tôi đề cập đến huyền thoại sáng tạo cuối cùng sẽ tạo ra sự thay thế của Ra và Osiris các vị thần tối cao, điều quan trọng cần lưu ý là một thần thoại sáng tạo khác tồn tại cùng với vũ trụ Heliopolis. Sinh ra ở Memphis, thần thoại sáng tạo này ghi nhận thần Ptah với việc tạo ra thế giới.
Ptah là một vị thần thợ thủ công và là người bảo trợ cho các kiến trúc sư nổi tiếng của Ai Cập. Là chồng của Sekhmet và là cha của Nefertem , Ptah cũng được cho là cha của nhà hiền triết Ai Cập nổi tiếng Imhotep, người sau này đã bị coi thường.
Quan trọng hơn, Ptah đã tạo ra thế giới theo một phong cách khá khác biệt so với hai thần thoại sáng tạo trước đó. Sự sáng tạo thế giới của Ptah giống với sự sáng tạo cấu trúc bằng trí tuệ hơn là sự ra đời nguyên thủy trong đại dương hay sự thủ dâm của một vị thần đơn độc. Thay vào đó, ý tưởng về thế giới hình thành bên trong trái tim của Ptah và sau đó được biến thành hiện thực khi Ptah nói ra thế giới một từ hoặc một cái tên tại một thời điểm. Chính bằng lời nói mà Ptah đã tạo ra tất cả các vị thần khác, loài người và chính Trái đất.
Không chỉ là những truyện kể dân gian mang màu sắc huyền ảo, lý giải về quá trình tạo dựng và vận hành thế giới, thần thoại còn mang nhiều giá trị về pháp luật, đạo đức.
 |
| Một trích đoạn trong Tử thư Ai Cập thể hiện tín ngưỡng của người Ai Cập cổ. Ảnh: Commons/Wikipedia. |
Ngoài hệ thống chữ tượng hình đồ sộ, người Ai Cập cổ đại còn có một kho tàng truyện thần thoại rất đặc sắc, thể hiện được cái nhìn toàn diện trong nhiều lĩnh vực. Thần thoại Ai Cập không chỉ là một tác phẩm văn học dân gian, thể hiện sự tự hào dân tộc của con người từ xa xưa. Ngoài ra nó còn chứa đựng nhiều giá trị về mặt sử thi, đạo đức và pháp luật.
Tấm gương phản chiếu đời sống xã hội
Người Ai Cập cổ đại có một hệ thống thần linh rất phong phú. Các vị thần này thường có quan hệ huyết thống với nhau, tạo thành những gia tộc lớn, có phả hệ phức tạp. Sự mâu thuẫn giữa các thành viên trong “gia đình thần linh” là nguồn cơn của chiến tranh và bệnh tật. Đây là điểm tương đồng rất lớn giữa thần thoại Ai Cập và thần thoại Hy Lạp.
Truyện sáng thế là một phần không thể thiếu trong thần thoại. Với người Ai Cập cổ đại, con người được tạo nên từ nước mắt của Thần Mặt Trời - Ra. Thế nên, từ khi chào đời đến lúc xa lìa nhân thế, con người phải trải qua nhiều chuyện bi thương đến mức rơi lệ, để từ đó họ hiểu được nỗi khổ của thần Ra khi tạo ra loài người.
Người Ai Cập cổ đại không thần thánh hóa quá mức quyền năng và ân đức của các vị thần. Trong thần thoại đã chỉ rõ khi về già, thần Ra trở nên lẩm cẩm và đưa ra nhiều quyết định sai lầm, khiến cho con cháu của ngài rơi vào vòng xoáy tranh giành quyền lực. Từ đó, thế giới của thần linh cũng như cuộc sống của người phàm trở nên hỗn loạn.
Các vị thần cũng có rất nhiều khuyết điểm như ích kỷ, tham lam, ghen tuông, nhỏ mọn. Để thâu tóm quyền lực về tay mình, có những vị thần sẵn sàng dùng thủ đoạn, Thần Mưa Dông và Bão Tố - Set là một ví dụ. Thần Set đã giết người anh ruột của mình là thần Osiris để nắm quyền cai quản vùng đồng bằng màu mỡ hai bên bờ sông Nile.
Thần Set vốn là người cai quản cõi âm ty địa ngục, còn thần Osiris là người cai quản vùng đồng bằng tượng trưng cho dương thế. Sự xung đột của hai vị thần này đã thể hiện những hiểu biết của người Ai Cập cổ đại về sự mất cân bằng trong thế giới tự nhiên và đời sống xã hội. Cái xấu và cái ác luôn chờ thời cơ để trỗi dậy, hủy hoại những điều tốt đẹp.
Người Ai Cập cổ đại không áp đặt một hình tượng hoàn mỹ, không khiếm khuyết cho các vị thần mà họ tôn kính và thờ phụng. Điều này khá giống với quan niệm của người Hy Lạp cổ đại về thần linh. Với họ, thần linh vẫn là đấng tối cao, nhưng các vị thần này không hề hoàn hảo.
Mối liên hệ giữa thần thoại và luật pháp
Người Ai Cập cổ đại đã xây dựng được một hệ thống luật pháp khá quy củ và toàn diện. Hệ thống các điều luật và hình phạt ở xã hội cổ đại của người Ai Cập rất chặt chẽ, đảm bảo sự nghiêm minh, để người vô tội không bị oan ức và kẻ phạm pháp nhận hình phạt thích đáng. Những quan niệm về tầm quan trọng của việc thi hành pháp luật này đã được thể hiện rõ nét trong thần thoại.
 |
| Cuốn Thần thoại Ai Cập cho người đọc một cái nhìn toàn diện hơn về sự phân chia giai cấp trong xã hội cổ đại. Ảnh: K.Đ. |
Khi thần Set ra tay giết hại anh trai và muốn chiếm đoạt ngôi báu của cháu trai là Horus, một hội đồng thần linh đã được lập ra để xét xử Set và bảo vệ quyền lợi của Horus. Nhờ vậy, Set mới không dám làm càn. Chi tiết này chứng tỏ được người Ai Cập cổ đại đã ý thức được tầm quan trọng của luật pháp trong đời sống xã hội.
Trong thế giới cổ đại, Ai Cập là quốc gia mà người phụ nữ có địa vị tương đối cao. Không chỉ phụ nữ xuất thân từ gia đình quyền quý hay hoàng tộc được coi trọng, mà ngay cả những người phụ nữ bình dân cũng được hưởng nhiều quyền lợi về kinh tế, luật pháp và giao tiếp xã hội như nam giới.
Phụ nữ Ai Cập có quyền sở hữu tài sản riêng, được hưởng một phần tài sản của hai vợ chồng và được quyền làm di chúc để lại số tài sản cho bất kỳ ai. Trong gia đình, người phụ nữ được bình đẳng với chồng, có quyền truy tố chồng ra tòa và ly dị, nhất là trong những trường hợp bị đối xử tệ.
Bởi vậy, trong thần thoại của người Ai Cập cổ đại, các nữ thần cũng có một vị trí rất quan trọng. Nữ thần Isis, vợ của thần Osiris sẵn sàng đứng trước hội đồng thần linh để tranh luận, giành lại quyền thừa kế cho con trai của nàng là Horus. Quyền lợi của nàng và con trai cũng được hội đồng thần linh bảo vệ.
Người Ai Cập cổ đại hiểu được rằng luật pháp như tấm khiên, bảo vệ những người yếu thế trước nanh vuốt của kẻ ác. Mặt khác, chính pháp luật đóng vai trò như một đấng thần linh để chế ngự cái ác trong mỗi con người.
Thần thoại Ai Cập không chỉ là tác phẩm văn học dân gian, nó chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử và văn hóa. Thông qua những câu chuyện về thần linh, các vị pharaoh và anh hùng, độc giả thấy được tư duy tiến bộ và bình đẳng của những con người đến từ sông Nile trong nhiều mặt của đời sống.
Thế giới khoáng đạt và tự do của người da đỏNgười da đỏ có một hệ thống truyện thần thoại phong phú để ghi lại lịch sử văn hóa và những quan niệm của họ về thế giới. "Trường ca Achilles" - chuyện cũ được phối lại với âm điệu hiện đạiBạn đọc dường như đã quá quen với câu chuyện thần thoại về chàng Achilles. Độc giả có thể chờ đợi điều gì từ một phiên bản hiện đại được kể lại bởi giọng văn Mỹ?
 Vở bi hài kịch về những kẻ hết thời và bại trận 0 Trong tiểu thuyết “Serotonin”, Michel Houellebecq vạch trần thói đạo đức giả trong xã hội hiện đại, đồng thời khuyến khích độc giả cảm thông với những kẻ “hết thời và thất bại”.
 Nhìn thấu bản thân qua những giấc mơ 0 Trong "Con người và biểu tượng", Carl Gustav Jung giải thích về tâm trí con người, lý thuyết và tầm quan trọng của ý nghĩa biểu tượng được hé lộ trong những giấc mơ.
 Cấu trúc bất bình đẳng của Facebook 0 Facebook hứa hẹn sẽ tạo ra một thế giới kết nối của cư dân mạng. Nhưng cấu trúc của nó lại rất bất bình đẳng. |